Kada govorimo o inovacijama, sve češće naglašavamo njihov uticaj u kontekstu savremene menadžerske, političke, društvene i ekonomske debate. Inovacije su usko povezane sa promjenama koje se dešavaju unutar raznih organizacija kako bi se podstakle mogućnosti njihovog opstanka uprkos stalnim promjenama koje utiču na svakodnevnicu pojedinca praćene intezivnim razvojem informacionih i komunikacionih tehnologija. Brzina kojom se mijenjaju uslovi na tržištu, sve naprednije tehnologije, konkurentnost podstaknuta internacionalizacijom tržišta, sve intezivnija potražnja za kvalitetnijim proizvodima i uslugama, kao i sve veći uticaj tehnološke revolucije predstavljaju dinamične pojave koje dovode do korporativnih transformacija za čiji su opstanak neophodne inovacije.

Inovacija, kao predmet proučavanja različitih disciplina, kako u prirodnim tako i u društvenim naukama, predstavlja „kreativni odgovor” preduzeća, organizacije, sektora ili ekonomskog sistema. Uloga preduzetnika se sastoji upravo u tome da osmisli takav odgovor, da razbije postojeću rutinu, uvede nešto novo, stvori nešto drugačije. Na mikro nivou, inovacija predstavlja osnovni alat za suočavanje sa konkurencijom i pozicioniranje na tržištu. Samo preduzeća sposobna za konstantno inoviranje uspijevaju da ponude usluge ili proizvode koji su uvijek privlačni klijentima ili kupcima. Primarni uticaji koji proizilaze iz kontinuiranih inovacija su i poboljšanja efikasnosti uz optimizaciju troškova poslovanja ili proizvodnje.

Na makro nivou, inovacija predstavlja, dugoročno gledano, pokretač rasta: povećanjem produktivnosti podiže se nivo BDP-a i dohotka po glavi stanovnika, koje direktno utiče na ekonomski razvoj države uz poboljšanje kvaliteta života i standarda građana. U tom smislu, inovacija prelazi od pokretača rasta do pokretača promjena u kontekstu ekonomskog i društvenog razvoja.

Inovacije neposredno utiču na takozvanu ekonomiju znanja, novu disciplinu ekonomske teorije koja se bavi znanjem kao najsavršenijim, najkomercijalnijim i najizvoznijim virtuelnim proizvodom savremene globalizacije. Inovacija je stvaranje novog znanja, shvaćenog kao opšte dobro, a ne samo kao intelektualna svojina koju treba štititi i čuvati, omogućavajući tako pomijeranje naviše takozvane granice znanja. Inovacija dobija ekonomsku vrijednost ako se koristi u proizvodnim procesima, te na taj način utiče na povećanje produktivnosti, podstiče ekonomski rast i stvara uslove za postizanje ekonomskog razvoja. U našem zakonodavnom sistemu prepoznate su različite vrste inovacija i to: inovacija proizvoda i usluga, inovacija poslovnog procesa ili njihova kombinacija koje moraju biti novina za pravno lice, za domaće, regionalno ili međunarodno tržište, tehnološke ili ne-tehnološke inovacije, inovacije u privrednom sektoru, u javnom sektoru, kao i socijalne inovacije.

U tom kontekstu posebno bih se osvrnuo na tehnološke i društvene inovacije.

Pod tehnološkom inovacijom podrazumijevamo proces koji omogućava uvođenje na tržište novih tehnologija ili implementaciju ideja u vidu proizvoda, procesa, usluga, proizvodnih i/ili marketinških metoda ili novih tehnika upravljanja. Znanje je jedan od najvažnijih resursa za generisanje i upravljanje inovacijama. Međutim, posjedovanje određenog znanja ne garantuje inovativni kapacitet preduzeća, odnosno organizacije. Drugim riječima, posjedovanje odgovarajućeg znanja je neophodno, ali ne i dovoljan uslov da preduzeće postane konkurentnije. Preduzeće je u stanju da sprovodi inovacione procese samo ako ima neophodna znanja za rješavanje problema i kapacitet da ta znanja iskoristi u datom trenutku. Kao primjer tehnološke inovacije koja je nastala kao rezultat inovativnog projekta u okviru grant šeme za inovativne grantove iz 2018. godine, naveo bih projekat „Uvođenje elektronskog protokola“ koji su realizovale kompanija Mtel i Klinički Centar Crne Gore. Tim ljekara Kliničkog centra i programera kompanije Mtel, osmislili su android aplikaciju u formi elektronskog protokola za liječenje pacijenata sa ishemijskim moždanim udarom, koja predstavlja prvi protokol takve vrste u crnogorskom zdravstvenom sistemu. Primjenom aplikacije zaokružuje se kompletan pristup u dijagnostici i liječenju ishemijskog moždanog udara, uz sposobnost praćenja pacijenata a shodno tome i procjeni efikasnosti terapije, što će u konacnom pomoći u poboljšanju lijecenja ovog oboljenja.

Tehnološke inovacije donose brojne prednosti privrednom sistemu, ali su suštinski usmjerene na povećanje prodaje, a samim tim profita, zanemarujući nekoliko suštinskih faktora poput ljudskih resursa. Inovacija sama po sebi ima pozitivnu prirodu i može se koristiti za poboljšanje životnog stila pojedinca. Ova inovacija, koja pojedinca stavlja na prvo mjesto kroz identifikaciju novih rješenja (proizvoda, usluga, modela, procesa, itd.) a koja su u stanju da zadovolje društvenu potrebu, poznata je kao društvena inovacija.

Pojedini autori po prvi put pominju društvene inovacije u kasnim osamdesetim godinama prošlog vijeka, posebno u okviru sociološkog pokreta poznatog kao „veliko društvo“ (Big Society). Britanski premijer David Cameron, u prilogu ovoj teoriji, opisao je „veliko društvo“ kao „ogromnu kulturnu promjenu u kojoj ljudi, u svakodnevnom životu, kod kuće, u svojim komšilucima, na radnom mjestu, ne moraju nužno da se obraćaju državnim službenicima, javnosti, lokalnim ili centralnim vlastima da pronađu odgovore na svoje probleme, ali se osjećaju dovoljno slobodnim i snažnim da mogu da izdržavaju sebe i zajednicu u kojoj žive“. Vizija „velikog društva“ je, dakle, nastala sa ciljem da podstakne razvoj inicijative slobodnih građana da se udruže radi pronalaženja alternativnih rješenja za društvene potrebe. Pod ovim pokretom podrazumijeva se: redukcija javnih troškova, omogućavanje veće lokalne autonomije s obzirom na to da svaka zajednica ima specifične potrebe i karakteristike, favorizovanje volonterizma. To je, smatra Gidens, moguće kroz smanjenje djelovanja tzv. „velike vlade“ (Big Government), favorizovanje saradnje i aktivnog učešća građana u dizajniranju novih proizvoda ili usluga. Na ovaj način se razvija koncept društvene inovacije koji je prema Mareju, Grajsu i Malganu složen koncept, koji se može definisati kao: „Skup praksi, strategija, socio-ekonomskih interpretacija, novih tehnologija i novih organizacionih oblika u kojima društveni odnosi postaju osnovni preduslovi za razvoj preduzetničke aktivnosti kroz pragmatičan pristup u pronalaženju rješenja za društvene probleme.“ Kada govorimo o društvenoj inovaciji, moramo uzeti u obzir i njen stepen relativnosti u pogledu sadržaja, odabira odgovarajućih metoda ili alata, postizanja željenog cilja u smislu generisanja društvene vrijednosti.

Preduzimanje društvene inovacije zavisi od problema za koji je se traži adekvatno rješenje, od vrste aktera koji se organizuju da udruže snage i od njihove sposobnosti da razmjenjuju informacije i znanja. Kako bi inovacija bila definisana kao društvena, potrebno je da ista podrazumijeva prelazak sa ideje na njenu realizaciju, da predstavi karakter novine, poboljša sposobnost djelovanja, „zadovolji” društvene potrebe i poveća efikasnost određenog sektora ili sistema. Na kraju, kao primjer društvene inovacije istakao bih inovativni projekat „Plantađun“ koji je realizovan od strane kompanija “Racc Educo”, “Kadar Plus” iz Bara i “New Page” iz Podgorice. Projekat se bazirao na promociji koncepta urbanih bašti i održive poljoprivrede kao i pospješivanju učešća građana iz urbanih sredina u poljoprivrednoj proizvodnji kao jednoj od najperspektivnijih grana proizvodnje u Crnoj Gori. Kao posljedica velike urbanizacije i širenja gradskih sredina, stanovništvo je sve manje u kontaktu sa prirodom, a istovremeno poljoprivredno zemljište sve više gubi namjenu. „Plantađun“ je spojio ove dvije kategorije u funkcionalnu cjelinu na način što su amaterski farmeri (Plantađuni) dobili priliku da obrađuju zapušteno poljoprivredno zemljište u okviru gradskih i prigradskih sredina. Koncept obuhvata i poslovni model koji garantuje održivost same inicijative – 80% ubranih količina pripada plantađunu, 10% u naturi ili novcu dobija vlasnik koji je ustupio zemljište a 10% ide u zajednički fond svih plantađuna koji je pokrivao nabavku sjemena za narednu sezonu. U samom jeku pandemije, projekat je nesmetano sprovođen omogućivši ljudima koji žive u gradu, nemaju svoju zemlju ili su im imanja daleko od mjesta stanovanja da obrađuju zemlju i na taj način aktivno učestvuju u procesu proizvodnje hrane.